Gmina Przasnysz

www.przasnysz.pl

CMENTARZE WOJENNE GMINY PRZASNYSZ I PRZASNYSZA

Cmentarz zlokalizowany w woj. mazowieckim, powiecie przasnyskim, gminie Przasnysz. Cmentarz komunalny znajduje się ok. 2 km. od granic Przasnysza, po lewej stronie jadąc drogą nr. 544 w kierunku Ostrołęki. Na terenie cmentarza znajdują się 4 groby żołnierzy z drewnianymi krzyżami na każdym. Na krzyżach wiszą tabliczki z napisami;

NIEZNANI
ŻOŁNIERZE
z 1918 r.


Spoczywają tu żołnierze nieznanej narodowości z okresu I wojny światowej, którzy zmarli prawdopodobnie w szpitalu w 1915 r. Szpital znajdował się w koszarach przy ul. Makowskiej. Początkowo zmarłych od ran chowano przy terenie koszar, następnie w późniejszym terminie szczątki przeniesiono na cmentarz w Karwaczu.

Mogiły żołnierzy niemieckich z I wojny światowej na ŚWIĘTYM MIEJSCU. Pochowany tu jest między innymi porucznik Kurt Edler von Arand von Ackerfeld ur. 17.11.1894 w Sztutgarcie, zm. 26.06. 1915 w Patołęce, 119 pułk grenadierów.

Cmentarz zlokalizowany w województwie mazowieckim, powiat przasnyski, gmina Przasnysz. Spoczywają tu żołnierze Niemieccy polegli w bitwie przasnyskiej. Cmentarz został odrestaurowany przez Gminę Przasnysz.




Cmentarz żołnierzy niemieckich i rosyjskich zlokalizowany w Bartnikach pow. Przasnysz woj. Mazowieckie.
Spoczywają tu żołnierze armii Pruskiej i Rosyjskiej polegli w bitwie przasnyskiej stoczonej w lutym i lipcu 1915 roku podczas I wojny światowej. Cmentarz ogrodzony i odrestaurowany. Na cmentarzu znajduje się kilkadziesiąt mogił.


Miejsce pochówku żołnierzy w czasie I wojny światowej, zlokalizowane w Dobrzankowie, pow. przasnyskim, gm. Przasnysz.

W Dobrzankowie na końcu wsi po prawej stronie jadąc trasą 57 w kierunku Makowa Maz. znajduje się figurka przydrożna z 1710 roku. W czasie bitew przasnyskich dookoła Dobrzankowa rozsianych było wiele ciał poległych żołnierzy rosyjskich i niemieckich. Miejscowa ludność nie wiedząc gdzie Ich zagrzebać obrała sobie ową figurkę przydrożną na miejsce pochówku uznając ją za Święte miejsce godziwe dla zmarłych. Ofiary tu grzebane to żołnierze 2, 3, 4 pułku syb. z I Korpusu Syberyjskiego i Niemieckiej 36 i 26 Rezerwowej Dywizji Piechoty polegli w 25 lutego i 14 lipca 1915 roku w czasie ciężkich walk na lini Leszno - Dobrzankowo.

W czasie II wojny światowej figurka została uszkodzona przez niemiecki oddział pancerny. Niemcy opasali figurkę i wyrwali za pomocą czołgu. Po wojnie, kowal niejaki pan Wenda, zbierając mieszkańców wsi z ich pomocą naprawił uszkodzony kamień zakładając metalową opaskę (będącą na kamieniu do dziś) ustawiając figurę w tym samym miejscu.

Do dziś nie wiadomo czy ofiary walk zostały ekshumowane, czy spoczywają nadal w tym miejscu.

Cmentarz zlokalizowany w woj. mazowieckim, pow. przasnyskim, gm. Przasnysz, miejscowości Karwacz ( Równolegle z parkingiem ).

Na cmentarzu spoczywają żołnierze Rosyjscy polegli w czasie Bitwy przasnyskiej w 1915 roku. Na cmentarzu nie zachowały się do dziś ślady mogił. Z relacji mieszkańców jeszcze w latach 60-tych na cmentarzu były krzyże i drewniana kapliczka z malowidłami w środku. Prawdopodobne miejsce cmentarza ustaliliśmy na podstawie starej mapy niemieckiej (fot. poniżej) z okresu II wojny światowej. Miejscowi starsi mieszkańcy nie pamiętają dokładnej lokalizacji cmentarza wiedząc tylko, że był przy drodze. Miejsce cmentarza to prawdopodobnie pagórek naprzeciw drogi do Wyrębu Karwackiego. Pokrywa się to z oznaczeniem na starej mapie i meldunkami rosyjskimi które brzmiały: Jadąc drogą na wschód od Karwacza mijasz cmentarz i zaraz za nim skręcasz w lewo do składu bombowego. Kilkadziesiąt metrów za cmentarzem jest skręt w lewo do szkółki leśnej w miejscu której znajdował się kiedyś właśnie skład bombowy. Na cmentarzu spoczywa nieznana ilość żołnierzy rosyjskich. Na cmentarzu stały krzyże prawosławne i nieduża kaplica na podmurówce (podmurówki do dziś nie odnaleziono). Krzyże i kaplica wymalowane były na biało.

Cmentarz zlokalizowany w miejscowości Obrąb, woj. mazowieckim, pow. przasnyski, gm. Przasnysz.

Przed wjazdem do wioski po lewej stronie, przed mostem na rzece Węgierka, jadąc od trasy Przasnysz - Mława znajduje się biała kapliczka. Za kapliczką jest zielony skwer w kształcie kwadratu. Skwer ten to pozostałość po cmentarzu z okresu I wojny światowej. Po przeciwnej stronie drogi znajdował się młyn na Węgierce. Do dziś nie wiadomo czy spoczywają tu żołnierze czy zostali przeniesieni gdzie indziej. W każdym bądź razie jest to miejsce pochówku żołnierzy narodowości rosyjskiej i niemieckiej, którzy polegli w czasie walk o Przasnysz w grudniu 1914 oraz lutym i lipcu 1915 roku. Na mapie  polskiej WIG 1930r. (fot. poniżej) widać wyraźnie oznaczony cmentarz w Obrębie, Obrębcu i Chojnowie. 

W Obrębie w końcu 1914 i do połowy 1915 r. walczyły oddziały niemieckiej 35 Dywizji Piechoty, 24 DP, 36 Rezerwowej DP, 1 Gwardyjskiej Dywizji Piechoty oraz rosyjskie 41, 43 Pułki Syberyjskie z 11 Dywizji Syberyjskiej oraz oddziały z Korpusu Turkiestańskiego.

W Przasnyszu pozostało niewiele pamiątek po dawnych jego mieszkańcach. Jedną z nich jest teren dawnego cmentarza ewangelickiego, na którym do roku 1945 byli grzebani zmarli ewangelicy. W latach I Wojny Światowej, na cmentarzu tym pogrzebano również poległych żołnierzy niemieckich. W czasach II Wojny Światowej, grzebano tutaj poległych i zmarłych od ran żołnierzy wojsk III Rzeszy. Ci ostatni zostali ekshumowani na początku lat 90 - tych, i przeniesieni na cmentarz w nieodległej Mławce.

Kilka lat temu teren cmentarza został uporządkowany, niestety, nie zachowały się praktycznie żadne materialne ślady po nagrobkach czy miejscach pochówku. W dniu dzisiejszym o przasnyskich ewangelikach przypominają tylko pamiątkowa tablica, i znicze zapalane przez żyjących, których przodkowie spoczywają na tym cmentarzu.

Cmentarz przylega do ulicy Makowskiej ( droga krajowa nr 57 ), położony jest pomiędzy zakładem mleczarskim a sklepem Lidl.

Z fragmentarycznych informacji uzyskanych od świadków, żołnierze pochowali w czasie I Wojny Światowej do dziś spoczywają na tym cmentarzu 

Cmentarz z okresu I wojny światowej zlokalizowany w miejscowości Osówiec Szlachecki, woj. mazowieckie, pow. przasnyski, gmina Przasnysz.

Od Osówca Szl. w kierunku Góry Osowieckiej (punkt widokowy) prowadzi polna droga. Przy drodze znajduje się nieduże wzniesienie a na nim skwer. Jest to miejsce cmentarza wojennego. Miejsce nie obrabiane rolniczo do dziś. Z relacji mieszkańców Osówca, w okresie międzywojennym na cmentarzu stał krzyż. Ogrodzenia nikt nie pamięta ponieważ mogło go nie być. Starsi mieszkańcy Osówca doskonale wiedzą o tym cmentarzu i nie pamiętają nawet z przekazu rodziców o jakichkolwiek wykopaliskach czy ekshumacjach w tym miejscu. Do dziś nikt nie obrabia tego miejsca ani nie wycina drzew. Miejscowi teren cmentarza nazywają ziemią niczyją. Po oględzinach miejsca ewidentnie widać, że teren nieruszany od wielu lat a nieduże wzniesienie typowe dla tego typu cmentarzy. Z relacji starszej Pani mieszkającej niedaleko, kiedyś wzniesienie było jakby wyższe i kształtniejsze. Cmentarz powstał najprawdopodobniej na początku 1915 roku ponieważ trwały tu ciężkie walki w czasie bitew przasnyskich (lutowej i lipcowej). Cmentarz oznaczony na mapie rosyjskiej z 1936 roku (fot. poniżej).

Oddziały walczące w okolicach Osówca Szlacheckiego:

Luty 1915. Niemiecka 1 i 36 rezerwowa dywizja piechoty z grupy armijnej von Gallwitza, 9 brygada landwehry i rosyjskie oddziały II Korpusu Syberyjskiego.

Lipiec 1915. Niemiecka 26 dywizja piechoty (XIII K.) i rosyjski 5 pułk strzelców syberyjskich (2. D. Syb).

Cmentarz zlokalizowany w miejscowości Leszno w woj. mazowieckim, pow. przasnyskim, gminie Przasnysz.

Jadąc drogą gminną z Przasnysza do Krasnego mijamy miejscowość Leszno. Za wsią skręcamy w lewo do lasku zwanego 'Grabówiec'. Na skraju tego lasku znajduje się cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej o pow. 0,2 ha, na którym spoczywa 80 żołnierzy niemieckich i nieznana ilość żołnierzy rosyjskich. Liczba pochowanych tu żołnierzy rosyjskich jest dużo większa niż niemieckich.

Cmentarz o charakterystycznym dla tych obiektów wyglądzie czyli: nasyp ogrodzony wałem z ziemi (fot. poniżej). Wnętrze obiektu nie posiada żadnych mogił ani krzyży. Z relacji świadków, jeszcze w latach 70-tych znajdowały się tu drewniane krzyże. Brama cmentarza znajdowała się od zachodniej strony, dowodzi temu charakterystyczny wyłom w wale. W planie rozwoju wsi Leszno, cmentarz wpisany jako obiekt zabytkowy.

W czasie bitew przasnyskich w lutym i lipcu 1915 roku walczyły tu oddziały:

Luty - niemieckie: I Korpus Rez., 36. Dywizja Piechoty i rosyjski I korpus Syberyjski.

Lipiec - niemiecka 35. Dywizja Piechoty i rosyjska 11. Dywizja Syberyjska i pułki turkiestańskie z I Korpusu Turkiestańskiego.

Cmentarz z okresu I wojny światowej zlokalizowany między wioskami Wandolin a Zawadki w woj. mazowieckim, pow. przasnyskim, gminie Przasnysz.

Po lewej stronie za Przasnyszem jadąc drogą nr. 544 z Przasnysza w kierunku Ostrołęki znajduje się wieś Zawadki. Jadąc drogą asfaltową z Zawadek do Wandolina po lewej stronie tej drogi stoi bardzo stara kapliczka. Na przeciw tej kapliczki znajdował się cmentarz wojskowy żołnierzy z okresu I wojny światowej. Przypadkowo napotkana starsza pani (mieszkanka Karwacza) wspominała, że z relacji Jej rodziców, cmentarz tu napewno był. Dowodzą temu stare mapy, Rosyjska z 1936 i Niemiecka z 1943 roku (fot. poniżej) na których cmentarz jest oznaczony. W spisie Max Dehnen są tu nazwiska poległych. 

Spoczywają (lub spoczywali) tu żołnierze niemieckiej 3 dywizji, 24 i 48 pułku piechoty landwehry polegli w czasie odwrotu w lutowej Bitwie przasnyskiej.

Cmentarz z okresu I wojny światowej zlokalizowany w miejscowości Mchowo, woj. mazowieckie, pow. przasnyski, gmina Przasnysz.

Miejsce pochówku znajduje się na polu uprawnym przy drodze polnej dość daleko od wsi Mchowo. Po cmentarzu nie ma praktycznie śladu z wyjątkiem różnicy w poroście zboża. W tym miejscu chowano żołnierzy zarówno rosyjskich jak i niemieckich. Ok. 400 metrów dalej znajdował się drugi cmentarz z tym, że prawdopodobnie tylko niemiecki i usunięty po 1920r. Jako, że mieszkam w okolicy popytałem trochę osób starszych co wiedzą na temat tych cmentarzy. Większość starszych osób wie, że były ale nie wiedzą co się z nimi stało. Pan starszej daty mieszkający obok mówił, że jego ojciec opowiadał mu o tym cmentarzu. Z relacji ojca tego pana wywnioskować można iż cmentarz zrujnowali bolszewicy w 1919 ale krzyże były jeszcze długo po wojnie polsko - bolszewickiej. Pan ten który posiada również pole w tym miejscu twierdzi, że wiele razy wykopywał w czasie prac polowych kości. Nie interesował się nimi zbytnio z racji tego iż w pobliskim Karbówku był Punkt Zbiorczy Zwłok Zwierzęcych i na pola wielu gospodarzy psy roznosiły po prostu szczątki tych zwierząt.

Dziś wiadomo, że były to najprawdopodobniej szczątki ludzkie będące pewnie w tej ziemi do dziś. Z relacji osób starszych nie było tu nigdy komasacji, którą przeprowadzano w powiecie przasnyskim w 1937 roku w obecności Niemców.

Cmentarze oznaczone są na mapach zarówno niemieckich, polskich i rosyjskich. Wycinki map zamieściłem z czerwoną strzałką pokazującą cmentarz. Są to mapy z 1931 i 1936 roku a więc przed komasacją czyli jeżeli przyjąć, że ludzie z okolicy się mylą to mogły zostać usunięte a szczątki przewiezione do cmentarzy zbiorczych np. Jednorożec.

Opracowanie oraz fotografie: MARIUSZ MACIASZCZYK (pasjonat I regionalista, specjalista w zakresie historii I Wojny Światowej).