…Tu stała kołyska Fryderyka Chopina. Sto kilkadziesiąt lat temu. Nie możemy sobie nawet wyobrazić, jak wtedy wyglądało to miejsce. Jak wyglądała Żelazowa Wola, kiedy stał tu jeszcze pałac zamieszkiwany przez rodzinę Skarbków, kiedy panował tutaj ożywiony ruch. Podwórze i ogród pałacowy pełne było najrozmaitszych figur, dzieci, dorosłych, domowników, nauczycieli (…).
…Z całego kompleksu budynków, z całego skomplikowanego bytu właścicieli ziemskich została tylko ta skromna oficyna, mały domek, gdzie wydzielono ubogie mieszkanie owemu nauczycielowi i jego małżonce, dalekiej krewnej państwa domu. Ale widocznie unosił się nad tym domkiem jakiś blask czy ogień, coś co odznaczało od innych domków okolicznych – skoro ocalał. Przeszedł przez trudne czasy, kiedy nikt nie pamiętał, kto się w nim urodził – i dotrwał do dziś dnia, aby w swej skromniej samotności stać się jedną z najcenniejszych pamiątek, jaką naród polski posiada.

Fragm. z przedmowy Jarosława Iwaszkiewicza do wydawnictwa A. Kaczkowskiego, Żelazowa Wola, wyd. VI, Warszawa 1985, s. 5.

________________________________________________________________________________________

_____________________________________________ Dobra ziemskie Żelazowa Wola i Orły na karcie topograficznej Królestwa Polskiego, Kwatermistrzostwa Wojsk Polskich, wyd. przez gen. Richtera w 1843 r. w skali 1:126000; APW/OŁ, Zbiór kartograficzny, sygn. 7	_________________________________________________ Folwark Żelazowa Wola na planie z 1872 r., sporządzonym w skali 1:5000 przez geometrę Franciszka Orłowskiego (odrys planu pomiarowego z 1879 r. wykonanego przez H. Maklanowicza); APW/OG, Hipoteka w Sochaczewie, sygn. 431, k. 83

…Dwór stał zwrócony na południe, równolegle do rzeki Utraty, pobudowany na wzór francuski pomiędzy dziedzińcem a ogrodem, którego ozdobą była obfitująca w egzotyczne drzewka i sadzonki oranżeria. (…) W pobliżu dworu znajdowały się: spichlerz na zboże i wozownia… oraz dobrze widoczne na zachowanym planie folwarku z 1872 r. inne budynki gospodarskie: obory, stajnia i owczarnia, będące ważnymi składnikami majątku (…).

M. Wojtylak, Tajemnice dworu w Żelazowej Woli, „Rocznik Mazowiecki”, T. XII, 2000, s. 216.

_______________________________________________________________________ Karta pocztowa – Kościół św. Rocha w Brochowie – miejsce ślubu 2 VI 1806 r. rodziców Fryderyka Chopina – Mikołaja i Justyny z Krzyżanowskich i chrztu kompozytora 23 IV 1810 r.; APW, Zbiór pocztówek (do 1939 r.), sygn. IV-518

_____________________________________________________________________________________________ Akt plenipotencji Ludwiki Skarbkowej z 15 VI 1810 r. dla Józefa Wyrzykowskiego, ekonoma w Żelazowej Woli z podpisem Mikołaja Chopina - guwernera jako świadka; APW/OŁ, Kancelaria Benedykta Tańskiego, podsędka powiatu sochaczewskiego w Sochaczewie, sygn. 2

…Mikołaj w ciągu 6 lat po upadku Powstania Kościuszkowskiego jest w podłowickim Czerniewie (błędnie i uparcie przez wszystkich bez wyjątku muzykologów Polski i świata Czerniejewem zwanym) guwernerem dzieci w domu starościny Łączyńskiej dla nauki języka francuskiego, niemieckiego, gry na skrzypcach i flecie oraz dobrego tonu i manier towarzyskich. Właśnie w Czerniewie pan Mikołaj się spolszczył i „lackim duchem” przepełnił. Czternastoletnia Maria, późniejsza szambelanowa z podłowickich Walewic (…) okazała się szczególnie pojętną uczennicą Mikołaja, który po latach lubił opowiadać w rodzinie swej o słynnej Marii (…) W ciągu następnych lat ośmiu od 1802 r. Mikołaj Chopin był wychowawcą dzieci hr. Skarbkowej (…).

Z. Pągowski, Chopin w Łowiczu i Łowickiem [w:] Katalog wystawy w Łowiczu z 1957 r.

__________________________________________________________________________________________ Akt rozporządzenia majątkowego Ludwiki z Fengerów hr. Skarbkowej z 25 V 1818 r., w którym zastrzega sobie mieszkanie w Żelazowej Woli złożone ze Dworu, Officyny, Oranżeryi, Stayni i Wozowni do swego własnego użytku na czas nieograniczony, czyli aż do śmierci swoiey i gdzie rezerwuje dla siebie Ogród Fruktowy [owocowy] i Warzywny oraz potwierdza zobowiązanie złożone własnoręcznym pismem przez Fryderyka Skarbka do dostarczania jej drzewa opałowego i ludzi do ogrodu; APW/OŁ, Kancelaria Tomasza Rudnickiego, notariusza publicznego powiatu sochaczewskiego w Sochaczewie, sygn. 5

        Na wiejskie gaje, na kwietne sady,
        na pola hen,
        idzie nocami cień blady,
        cichy jak sen.
        Słucha, jak szumią nad rzeką lasy
        owite w mgły;
        jak brzęczą skrzypce, jak huczą basy
        z odległej wsi.
        Słucha, jak szepcą drżące osiny,
        malwy i bez;
        i rozpłakanej słucha dziewczyny,
        jej skarg, jej łez.

K. Przerwa Tetmajer, Cień Chopina (fragm.), [w:], Poezje, Warszawa 1980, s. 65.

_____________________________________________________________________________________________________ Akt zawarcia układu między sukcesorami po zmarłej Ludwice Skarbkowej z 22 III 1828 r., w którym odnotowano dług Ludwiki Skarbkowej do spłacenia w najkrótszym, ile być może czasie w wysokości 22.822 zł. panu Mikołajowi Chopin, profesorowi Liceum Warszawskiego; APW/OŁ, Kancelaria Józefa Sapińskiego, rejenta powiatu sochaczewskiego w Sochaczewie, sygn. 17

_____________________________________________________________________________________________________ Inwentarz pozostałości po zmarłym w Żelazowej Woli 25 VII 1834 r. Michale Skarbku; APW/OŁ, Kancelaria Józefa Sapińskiego, rejenta powiatu sochaczewskiego w Sochaczewie, sygn. 30

___________________________________________________ Zgłoszenie przez Józefa Kalasantego Jędrzejewicza długu w wysokości 21.726 zł 25 gr. na rzecz Mikołaja Chopina w inwentarzu pozostałości po Michale Skarbku; APW/OŁ, Kancelaria Józefa Sapińskiego, rejenta powiatu sochaczewskiego w Sochaczewie, sygn. 30

…Skąd Mikołaj miał tak duże pieniądze, aby pożyczyć je Skarbkowi, nawet jeśli nie była to pożyczka jednorazowa? (…)
Dług mógł stanowić, choćby częściowo, dawne zobowiązania Ludwiki Skarbkowej wobec Mikołaja Chopina, np. za wieloletnią pracę u niej. Niewykluczone, że hrabina borykała się z bieżącymi trudnościami finansowymi (vide sprawa wyjazdu jej syna Fryderyka na studia zagraniczne w 1809 r.) i jedynym sposobem wyrównania narosłych zobowiązań był zapis na hipotece (…).

____________________________________________________________________________________ Akt z 29 I 1929 r. spisany przed Zygmuntem Hübnerem, notariuszem przy Wydziale Hipotecznym Sądu Okręgowego w Warszawie, dotyczący kupna działki w Żelazowej Woli (park i dworek Chopina) przez Towarzystwo Przyjaciół Domu Chopina; APW/OG, Hipoteka w Sochaczewie, sygn. 1336, s. 214-222

…Roch i Józefa Szymaniak (…) aktem niniejszym sprzedają z należącej do nich zachodniej części tych dóbr na własność Towarzystwu Przyjaciół Domu Chopina działkę ziemi, oznaczoną na planie sporządzonym w 1928 roku przez mierniczego Józefa Bukowskiego (…) zawierającą powierzchni, podług tegoż planu, 3 (trzy) hektary 5140 (pięć tysięcy sto czterdzieści) metrów kwadratowych, za umówiona dobrowolnie ogólną sumę w kwocie 40 000 (czterdzieści tysiące) złotych i zgadzają się na przepisanie na imię kupującego Towarzystwa tytułu własności sprzedanej działki w wykazie hipotecznym.

__________________________________________________________________________________ Żelazowa Wola – dworek i park – karty pocztowe wydane przez Instytut Fryderyka Chopina z okazji Roku Chopinowskiego w 1949 r.; APW, Zbiór Korotyńskich, sygn. XI/317, s. 4-7

POWRÓT            DALEJ